1. ความเป็นมา
การเก็บรวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับประชากรของประเทศในรูปของการทำสำมะโนประชากร จัดทำครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. 2452 และต่อมาใน พ.ศ. 2462 2472 2480 และ 2490 ซึ่งทั้ง 5 ครั้งนี้จัดทำโดยกระทรวงมหาดไทย เรียกว่าสำรวจสำมะโนครัว สำนักงานสถิติแห่งชาติรับผิดชอบและดำเนินการจัดทำ
สำมะโนประชากร ตามพระราชบัญญัติสถิติ พ.ศ. 2550 โดยจัดทำครั้งแรก พ.ศ. 2503 และครั้งต่อมาจัดทำเมื่อ พ.ศ. 2513 2523 2533 2543 นับตั้งแต่ พ.ศ. 2513 เป็นต้นมา สำนักงานสถิติแห่งชาติได้มีการจัดทำสำมะโนเคหะไปพร้อมกับการทำสำมะโนประชากร ซึ่งในปี 2553 นี้ จะเป็นการทำสำมะโนประชากรครั้งที่ 11 และเป็นการทำสำมะโนเคหะครั้งที่ 5 ของประเทศไทย
สำนักงานสถิติแห่งชาติได้ทำบันทึกข้อตกลงว่าด้วยความร่วมมือกับ 8 หน่วยงาน คือ กระทรวงมหาดไทย กระทรวงแรงงาน กระทรวงศึกษาธิการ กระทรวงสาธารณสุข กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ และบริษัทไปรษณีย์ไทย จำกัด เพื่อระดมทรัพยากรและองค์ความรู้ที่มีอยู่ในแต่ละหน่วยงาน ร่วมกันพัฒนาระบบอย่างบูรณาการ ให้ตรงกับความต้องการของภาครัฐและเอกชนมากที่สุด นับเป็นการปฏิรูปการทำสำมะโนประชากรในรอบ 100 ปี ซึ่งจะเป็นประโยชน์ต่อการจัดทำนโยบาย แผนงาน และมาตรการส่งเสริม และสามารถแก้ปัญหาในพื้นที่หรือจุดต่าง ๆ โดยใช้สถิติที่มีประสิทธิภาพและเกิดประโยชน์ต่อประชาชนสูงสุด
2. วัตถุประสงค์และประโยชน์
วัตถุประสงค์ที่สำคัญ เพื่อเก็บรวบรวมข้อมูลสถิติเกี่ยวกับจำนวนและลักษณะของประชากรทุกคนในครัวเรือน ณ ที่อยู่ปกติที่พบในวันสำมะโน รวมทั้งข้อมูลเกี่ยวกับลักษณะต่างๆ ของที่อยู่อาศัยของประชากร ข้อมูลเหล่านี้จะนำไปใช้ในการวางแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมของประเทศ ใช้ในการกำหนดนโยบายเพื่อการบริหาร ใช้ในการวิเคราะห์วิจัยต่าง ๆ และใช้ในการคาดประมาณประชากรในอนาคต
ประโยชน์ที่จะได้รับจากข้อมูลสำมะโนประชากรและเคหะ สรุปได้ดังนี้
1. ใช้ในการกำหนดนโยบายวางแผนด้านประชากร เศรษฐกิจและสังคม รวมทั้งด้านความมั่นคงของประเทศได้ถึงระดับหมู่บ้าน
2. ใช้เป็นฐานในการคาดประมาณประชากรในอนาคต
3. ใช้เป็นกรอบในการเลือกตัวอย่าง (Sampling Frame) ในการทำการสำรวจต่าง ๆ
4. ใช้ในการติดตามประเมินผลแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 10
(พ.ศ. 2550-2554)
5. ใช้ในการเตรียมทำแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับที่ 11 (พ.ศ. 2555-2559)
3. คุ้มรวม
3.1 คุ้มรวมประชากร
1) ประชากรที่อยู่ในคุ้มรวม ได้แก่
- คนไทยทุกคนที่อาศัยอยู่ในประเทศไทยในวันสำมะโน
- คนที่มีสถานที่อยู่ปกติในประเทศไทยแต่วันสำมะโนได้ไปฝึกภาค ซ้อมรบ เดินเรือทะเล หรือไปต่างประเทศชั่วคราว
- ข้าราชการฝ่ายพลเรือนและทหาร รวมทั้งคณะทูตของประเทศไทย พร้อมทั้งครอบครัว ซึ่งมีสำนักงานอยู่ในต่างประเทศ
- บุคคลพลเรือนต่างด้าวที่มีสถานที่อยู่ปกติในประเทศไทย รือบุคคลพลเรือนต่างด้าวที่เข้ามาอยู่ในประเทศไทยชั่วคราวเป็นระยะเวลาตั้งแต่ 3 เดือนขึ้นไป
นับถึงวันสำมะโน
2) ประชากรที่ไม่อยู่ในคุ้มรวม ได้แก่
- เจ้าหน้าที่ทูตและทหารของต่างประเทศพร้อมทั้งครอบครัว ซึ่งมีสำนักงานอยู่ในประเทศไทย
- บุคคลพลเรือนต่างด้าวที่เข้ามาอยู่ในประเทศไทยชั่วคราวเป็นระยะเวลาไม่ถึง 3 เดือน นับถึงวันสำมะโน
- ผู้อพยพหรือผู้หลบหนีเข้าเมือง ซึ่งอยู่ในค่ายอพยพที่รัฐบาลกำหนด
3.2 คุ้มรวมเคหะ ได้แก่ สถานที่ใช้อยู่อาศัย (บ้าน อาคาร สิ่งปลูกสร้าง ทุกประเภท) ที่อยู่ในคุ้มรวมของการแจงนับประชากร |